پس از داعش علاوه بر عراق و سوریه، تحولات قابل توجهی نیز در خارج از این کشورها، به ویژه در شمال آفریقا و در لیبی به طور خاص رخ خواهد داد.
با بررسی همه جانبه به این نتیجه می رسیم که داعش اوضاع مساعدی ندارد. بازپس گیری شهر تدمر اگر چه ویرانه های بسیاری را بر جا گذاشت ، اما یکی از پیروزی های مهم نظامی علیه داعش محسوب می شد. این شهر در امتداد جاده ام 20 منتهی به شهر دیر الزور واقع شده است. بنابراین این اقدام می تواند شکافی در قلمروی تحت اشغال داعش میان سوریه و عراق ایجاد کند. شهرهای رقه و موصل نیز که در دست داعش است، تحت محاصره نظامی قرار دارند. طبق اخبار موجود , داعش 30 ولایت برای خلافت ادعایی خود دارد که 20 مورد از آنها در عراق و سوریه و 10 مورد دیگر آن خارج از این دو کشور است. با این حال، 20 ولایت اشاره شده در عراق و سوریه دیگر کاملا در دست داعش نیست. با این حال امکان ایجاد ولایت های ادعایی جدید در آینده وجود دارد.
پنجمین چاپ نشریه تبلیغاتی داعش موسوم به دابق تحت عنوان بقایا و گستره ها به روند ایجاد ولایت های ادعایی جدید داعش می پردازد. در این نسخه همچنین داعش مدعی ایجاد ولایت های جدید در منطقه سینا، لیبی، یمن، الجزایر و شبه جزیره عربستان شد که معمولا با بیعت تروریست های آن مناطق با داعش وابستگی دارد .
با این حال، از دست دادن هسته ی اصلی قلمروهای داعش در عراق و سوریه می تواند یک ضربه قابل توجهی به داعش وارد کند. گرچه داعش ممکن است برای بقای خود در دیگر قلمروها دست و پا زند، اما بسیاری از قلمروهای آن عملا از دست خواهد رفت. در واقع خارج از قلمروی اصلی تنها یک شهر برای کنترل داعش وجود دارد و آن درنه لیبی است. با این حال امکان دارد نقش داعش در بروز خشونت ها در عراق و سوریه، و به عنوان یک گروه تروریستی در دیگر مکان ها همچنان ادامه داشته باشد. چنین پیامدی به هیچ وجه یک نتیجه گیری قبلی نیست. حتی در خوش بینانه ترین حالت برای وقوع چنین تحولاتی حداقل 18 تا 24 ماه زمان لازم است. البته تحولات قابل توجهی نیز در خارج از عراق و سوریه، به ویژه در شمال آفریقا و در لیبی به طور خاص رخ خواهد داد.
از همه مهمتر این است که خاورمیانه و آفریقا پس از داعش چگونه خواهد بود؟ پاسخ ها احتمالا تفاوت چندانی نخواهد داشت.
داعش از غرب آفریقا گرفته تا هندوکش در آسیای مرکزی در بحران است. این بحران نه تنها تقریبا در تمام خاورمیانه فراگیر شده است، بلکه تا شمال آفریقا و غرب آفریقا، از جمله حاشیه ساحل جنوبی صحرای آفریقا، تمام راه های منتهی به اقیانوس هند، و همچنین بخش های بزرگی از آسیای مرکزی، و به ویژه افغانستان و پاکستان کشیده شده است. یمن، سومالی، عراق، سوریه، لیبی همه کشورهای آسیب دیده هستند و بسیاری دیگر در سراسر شمال و مرکز آفریقا نیز در آستانه بحرانی شدن قرار دارند.
در سوریه و عراق اوضاع مشخص است. پس از پایان داعش در سوریه، دولت بشار اسد که در انتخابات اخیر نیز رای آورد، همچون گذشته به کار خود ادامه خواهد داد. این در حالی است که احتمال فدرالی شدن این کشور نیز وجود دارد. عراق نیز وضعیت مشابهی خواهد داشت. اما وضعیت در شمال و غرب آفریقا قطعا ترسناک خواهد بود. جنگ داخلی لیبی تبدیل به گردابی شده که نه تنها لیبی بلکه جنوب صحرای آفریقا را در خود فرو خواهد برد. تخمین زده شده که حدود 10 هزار تروریست خارجی در لیبی وجود داشته باشد. بین یک سوم تا نیمی از آنها به داعش وابسته هستند و با دیگر گروه های تروریستی در تعامل هستند. تقریبا 80 درصد از این تروریست ها از آفریقا هستند. صرف نظر از آنچه در لیبی اتفاق می افتد، این تروریست ها در نهایت به کشور خود باز می گردند و به یک منبع جدید بی ثباتی تبدیل می شوند. این امر به ویژه در تونس، که بین یک چهارم تا یک سوم از تروریست ها را به لیبی صادر کرده، صادق است.
همسایگان آفریقایی لیبی نمی توانند سلاح های پیچیده و یا دستگاه امنیتی داخلی مورد نیاز این کشور را تامین کنند. تنها دو کشور نیجریه و الجزایر هستند که مقدار قابل توجهی نفت و گاز در اختیار دارند. اما بسیاری از کشورها در صحرا و جنوب صحرای آفریقا در حال حاضر به حدی آسیب پذیر هستند که توان مقابله طولانی مدت با گسترش اقدامات تروریستی را ندارند.
علاوه¬ براین، به استثنای فرانسه، غرب تمایل کمی به مداخله نظامی در این منطقه دارد. حتی مداخلات فرانسه در مالی، چاد، جمهوری آفریقای مرکزی، ساحل عاج و جیبوتی با توجه به ضرورت حمایت لجستیکی آمریکا بسیار محدود بوده است. در حال حاضر فرانسه همچنین دارای نیروهای اضافی در موریتانی، نیجر و بورکینافاسو است. باید دید که آیا پاریس به استقرار نظامی گسترده در مستعمرات آفریقایی سابق خود همچنان تمایل دارد یا خیر.
در آسیای مرکزی نیز اوضاع گرچه نسبتا پایدار است اما همه آنها در خورد با درجات مختلفی از اقدامات تروریستی و همچنین به طور مستقیم یا غیر مستقیم از قیمت های پایین نفت تحت تاثیر قرار گرفته اند.
مورخان تا مدت ها بحث خواهند کرد که آیا بحران سیاسی در خاورمیانه علت بروز اقدامات تروریستی اخیر بوده است یا خیر. شاید این موضوع تا حدی تاثیر گذار بوده باشد اما این سوال که آیا حمایت آمریکا از مجاهدین افغان در نهایت به پدیده ظهور تروریسم بین المللی منتهی شده نیز مطرح می شود.
دیپلمات های روسی به طور خصوصی به همتایان آمریکایی خود گفته اند غرب بود که تروریسم را در جهان گسترش داد و اینکه امروز ما چوب ایجاد مجاهدین افغان در یک نسل قبل را می خوریم. اما در دراز مدت مانند بسیاری از مباحث دانشگاهی، مهم نیست که این معضل چگونه ایجاد شده بلکه واقعیت این است که ما امروز با آن مواجه هستیم و باید با آن مقابله کنیم.