در گفتگوی اوباما و رییس جمهور کرزی مطرح شد که آمریکا علیرغم حملات روزگذشته طالبان در کابل، به تعهدات خود در مورد صلح و گفتگو با طالبان متعهد است. اخباری هم به بیرون پرتاب شده که گویا رهبری نمایندگی طالبان در قطر، تغییر کرده و کسی دیگری بنام سید پوپلزی آقا، ریاست نمایندگی طالبان را به دوش گرفته است. قبلا این مساله را از یک وکیل پارلمان که روابط خوبی با طالبان دارد، به این صورت شنیده بودم که کسی بنام ملا ابراهیم صدر از سوی شورای کویته در قطر، تعیین شده است ولی بعدا هرچه تلاش کردم فردی به این نام را در جمع اعضای طالبان در قطر ندیدیم. شاید باشد ولی ما خبر نداریم. آمریکا، متعهد است که نمایندگی طالبان در قطر توسعه پیدا نماید و باز هم اخباری در شبکه های اجتماعی بیرون داده شده که بیش از هزار طالب در قطر، جابجا می شوند. دولت قطر چندین هتل پنج ستاره و چهار ستاره را برای طالبان در نظر گرفته است.
امروز هم جناب اوباما گفته است که کاخ سفید نسبت به جریان گفتگوهای صلح متعهد است. رییس جمهور کرزی هم در این کنفرانس خبری از موضع آمریکا استقبال کرده و گفته است که گفتگوهای صلح باید ادامه داشته باشد افغانستان راه حل نظامی ندارد. رییس جمهور کرزی روی دو مساله تاکید داشته، گفتگوها، بین الافغانی و دیگر اینکه مالکیت گفتگوها به دست حکومت افغانستان باشد. رییس جمهور اوباما در ویدیو کنفرانس به هر دو مساله اشاره کرده و گفته است که گفتگوهای صلح به دست خود افغانستانی ها و مالکیت آن افغانستان باشد. با این وضع چند نکته اساسی را می توان از تحولات و رویدادهای اخیر، شناسایی کرد.
سیاست پاکستان
رویدادهای خونین در کابل در طی کمتر از یک ماه کار طالبان بوده است زیرا که مسولیت آن را رسما به دوش گرفته اند. تنها در یک مورد در سایت طالبان نوشته شده که حمله 28 هشتم جوزا در غرب کابل، کار آن ها نبوده است. طالبان در بیانیه خود گفته است که ما حمله و سوء قصد به جان حاجی محمد محقق را نکرده ایم در این بیانیه تاکید شده است که هدف از طراحی سوء قصد به جان آقای محقق، اختلال و بهم زدن گشایش طالبان در قطر بوده است. طالبان نگفته است که کی این کار را باید کرده باشد اما گفته است که در قطر نمایندگی رسمی طالبان افتتاح می شد و حمله به کاروان آقای محقق، بهم زدن و خراب کردن نمایندگی طالبان در قطر بوده است اما طالبان در موارد دیگر با صراحت اعلام داشته که عملیات انتحاری را سازمان دهی کرده اند حمله به میدان هوایی، حمله به ماموران دادگاه عالی و همین طور عملیات به کاخ ریاست جمهوری، کار آن ها بوده است.
پرسش اساسی در این است که علیرغم تاکیدات صلح از سوی آمریکا و غرب در مورد صلح چرا اینگونه حملات ابعاد وسیع تری بخود گرفته است دلایلی آن چیست؟ پاسخی که گفته شده این است که طالبان اصلی در پاکستان حضور دارند و سیاست پاکستان بدرستی در اینگونه مسایل مطالعه نشده است. پاکستان در پالیسی خود سرمایه گذاری استراتژیک کرده و طالبان اصلی، ابزار بسیار ارزشمند این برنامه است. این درست که در قطر دفتر نمایندگی طالبان به همان ترتیبی که دل طالبان می خواست، گشوده شد اما این نمایندگی را با این خصوصیت دولت قطر و آمریکا و انگلیس برنامه ریزی کرده بود افغانستان ایجاد نمایندگی با این مواصفات را قبول نداشت و پاکستان هم نسبت به آن به دیده ای شک می نگیرد این مساله از خود دلیل دارد. پاکستان علیرغم اینکه طالبان ساکن در قطر را می شناسد و شاید هم با تشویق برخی از مقامات و نهادهای این کشور،عزم سفرکرده باشند. پاکستان در سیاست خود نمی خواهد از مساله قطر دور بماند. آقای یوسف رضا گیلانی در اوج مذاکرات ماموران آمریکا با تیم طیب آقا به دعوت امیر قطر، به دوحه رفت.
گیلانی در راس یک هیات بلند رتبه پاکستانی در سال 2011 وارد قطر شد و گفتگوهای مفصلی با شیوخ قطر در مورد مذاکرات صلح با طالبان را داشت در همان زمان شایع شد که دولت قطر برای راضی نگهداشتن پاکستان و حمایت این کشور از پروسه صلح قطر، امتیازات زیادی را برای پاکستان داد و چندین موافقت نامه های تجاری، انرژی و کارگران پاکستانی در قطر را امضا کرد و دیگر کمک های بلاعوض از دولت قطر، ثروتمند ترین کشور عربی را نیز دریافت نمود. پاکستان، نمایندگی قطر را درحاشیه سیاست خود، قرا داده و اینکه وزیر خارجه انگلیس اشاره کرده که نمایندگی قطر پروژه پشت پرده و مشترک ما بود و ما از این نمایندگی حمایت می کنیم بدون تردید پاکستان شامل این برنامه مشترک و طرف مشوره پاکستان بوده است.
علیرغم همه این مسایل بازهم دراستراتژی پاکستان اولویت همان سیاست ابزاری بودن طالبان در خاک پاکستان است. استخبارات به سه دلیل عمده نمی خواهد حضور طالبان از پاکستان کم رنگ شود طالبان هم برای استخبارات آب و نان می شود و یک سرمایه است. حضور طالبان در پاکستان منافع زیادی برای این کشورداشته است. غرب، آمریکا، کشورهای خلیج بخاطر حضور طالبان برای پاکستان باج می دهند. نکته دوم هند است و مساله سوم خود افغانستان موضوعیت دارد. پاکستان در سیاست خود همه این امتیازات را با داشتن طالبان اصلی بدست می آورد حال اگر طالبان از سیطره پاکستان خارج شود و در قطر رحل اقامت نمایند در این صورت گرفتن امتیازات چه می شود. اگر چنانچه انتخابات سال 93 به دلایلی برگزار نشود در این صورت بدون تردید گزینه موقت مطرح خواهد شد و در این گزینه طالبان جایگاه مورد رضایت خود را خواهد داشت.
سیاست افغانستان
وحید مژده کارشناس طرف دار طالبان بارها به این مضمون حرف زده و به این نکته اشاره کرده که طالبان ساکن در قطر از سیاست پاکستانی ها خسته شده و از این کشور نفرت دارند و دیگر نمی خواهند تابع امر و نهی آن ها باشند. وی می گوید: افغانستان باید این سیاست را مطالعه و درک نماید که نمایندگی قطر ارتباط با سیاست های پاکستان ندارد طالبان مستقر در قطر جدای از نفوذ پاکستان می خواهد کارهای شان را پیش ببرد. سیاست افغانستان هم همواره براین قاعده استوار بوده که طالبان از زیر سلطه پاکستان و استخبارات این کشورخارج شود و در کنار سیاست افغانستان قرار بگیرد. این نکته را استخبارات پاکستان بخوبی می داند به همین دلیل است که بشدت مواظب و مراقب رفتار افغانستان در مورد طالبان می باشد. پروژه ملاغنی برادر یک پروژه مورد تایید افغانستان بود. حکومت افغانستان در واقع، بانی این پروژه بود.
استخبارات پاکستان در سال 2010 با شدت با این برنامه برخورد کرد و تیم ملاغنی برادر را متلاشی کرد. افغانستان کماکان به تلاش های خود ادامه داد که طالبان را از زیر سلطه پاکستان بیرون نماید. البته حکومت افغانستان به این نکته واقف است که این کار به صورت کامل، امکان پذیر نیست ولی می شود ریزش های بزرگی را در صفوف طالبان ایجاد کرد و یک بخش تاثیرگذار طالبان بطرف سیاست های افغانستان را کشاند. افغانستان گروها و چهره هایی از طالبان را با خود دارد و می خواهد که این پروژه غنی تر و فربه تر شود. جنگ استخباراتی سختی باید بین افغانستان و پاکستان در مورد طالبان جریان داشته باشد. افغانستان می خواهد و همیشه روی این مساله تاکید دارد که طالبان نمایندگی برای صلح درخارج داشته باشد زیرا امکان دسترسی به طالبان، در داخل خاک پاکستان وجود ندارد. افغانستان از همان سال های 2009 به بعد روی این مساله تاکید داشت که دفتری برای طالبان در داخل افغانستان تاسیس شود و یا در کشورهای خارج.
این مساله پس از گفتگوی ماموران آمریکایی با طالبان در برلین و بعد در قطر، برای افغانستان بصورت جدی مطرح گردید. ابتدا افغانستان تصمیم گرفت نهادی را برای این کار تشکیل داده و امور صلح را به پیش ببرد و شورای عالی صلح فلسفه جزء این نداشت اما اینکه چرا در مورد قطر، نظری مثبتی وجود نداشت. این مساله از خود دلیل داشت. افغانستان به چند دلیل در سیاست خود در مورد طالبان با نمایندگی قطر نظر خوبی نمی توانست داشته باشد. اولین مساله این بود که ممکن است پاکستان بیشترین نفوذ را روی قطر ایجاد نماید و نمایندگی طالبان در قطر در خدمت پاکستان و سیاست های این کشور قرار بگیرد. افغانستان روابط و مناسبات خوبی با قطر نداشت. قطر تا هنوز هم در کابل نمایندگی سیاسی ندارد علیرغم اینکه افغانستان در آن کشور، اقدام به تاسیس نمایندگی کرد ولی قطر تا کنون حاضر نشده که در کابل نمایندگی سیاسی داشته باشد. پاکستان روابط سنتی خوبی با قطر دارد و از نمایندگی قطر این پاکستان است که حداکثر استفاده جویی را خواهد کرد.
افغانستان به دلیل اینکه مهره های طالب در قطر را بیشتر وابسته با پاکستان و وابسته به شبکه شورای کویته می دانست و به این خاطر که مناسبات دیپلماتیک فعال با قطر نداشت و به دلیل اینکه ممکن است دفتر قطر در کام پاکستان سقوط نماید و چیزی عاید افغانستان نشود با همین دلایل و دیگر مسایل، سیاست افغانستان ایجاد دفتر بدیل برای طالبان در دو کشور دیگر عربستان و انقره بود که این مساله نشد و سرانجام افغانستان با تشکیل شورای عالی صلح، تن به قبولی نمایندگی طالبان در قطر را داد. رییس جمهور در هر دو سفری که به قطر داشت موافقت خود را با گشایش دفتر طالبان اعلام داشت ولی شروط و اصولی را در ایجاد نمایندگی مطرح کرده بود.
شروط
ولی در کنار این مساله که طالبان می تواند در قطر نمایندگی داشته باشد، افغانستان ملاحظاتی را در قالب شروط وضع کرد و می خواست نمایندگی طالبان با شروط مورد نظر افغانستان تاسیس شود. ملاحظات افغانستان خیلی جدی بود. رییس جمهور در دو سفری که در قطر داشت فکر می کرد شروط افغانستان را قطری ها و آمریکا قبول کرده باشد. ملاحظات افغانستان این بود که مذاکرات بین الافغانی باشد، مالکیت مذاکرات بدست حکومت افغانستان و دفتر صورت تسهیل کننده داشته باشد، نمایندگی طالبان در قطر در قالب پروتکل بین افغانستان و قطر فعالیت نماید، قطر و آمریکا تعهد بسپارند که از نمایندگی قطر سوء استفاده صورت نگیرد و نکته ای که تازه ازسوی رییس جمهور مطرح شده این است که مذاکرات در داخل افغانستان انجام شود.
در 28 هشتم جوزا موقعی که نمایندگی طالبان توسط معاون وزارت خارجه قطر در دوحه افتتاح گردید، تمامی خواسته های طالبان در نمایندگی قطر عملی شد امارت اسلامی، پرچم سفید طالبان برفراز ساختمان دفتر و خطوط کاری که آقای سهیل شاهین برای نمایندگی شان اعلام داشت،همه نشان می داد که رویداد قطر، تماما برخلاف خواست افغانستان می باشد. حکومت در واکنش به این مساله، مذاکرات امنیتی را با آمریکا به تعویق انداخت و شورای عالی صلح گفتگوهای قطر را تحریم کرد و همه رهبران سیاسی در ارگ ریاست جمهوری موضع سختی نسبت به ایجاد نمایندگی با این مواصفات برای طالبان گرفتند. در حال حاضرشروط افغانستان در حد یک نظر مطرح است ولی هیچ یک ازخواسته های کابل در مورد نمایندگی طالبان در قطر عملی نشده است. با تمام این اوضاع و احوال بازهم نمایندگی طالبان در قطر امر مرفوع نیست این مساله با قوت خود باقی است.
رییس جمهور کرزی در گفتگوی یک نیم ساعته خود با رییس جمهور اوباما، روی مساله گفتگو و صلح تاکید کرد. هر دو رهبر یگانه راه حل مساله افغانستان را ادامه گفتگو باطالبان اعلام کرده اند. مقامات قطر هم تاحالا هرچه گفته روی مساله نمایندگی سیاسی طالبان در قطر تاکید کرده اند. آن ها با صراحت اعلام داشته که نمایندگی قطر، دفترسیاسی طالبان است. اخبار و شایعاتی دال برانتخابات بازهم نمی تواند مانع از توقف و تعطیل شدن نمایندگی طالبان در قطر باشد. شایعات این است که در 2014 انتخابات برگزار نمی شود و مساله تا سال 2016 به تاخیرمی افتد و پیش از آن گفته شده که بحث اداره موقت با شرکت همه طرف ها بخصوص طالبان در اداره موقت و تغییرات در قانون اساسی و دیگر دگرگونی ها، مطرح می باشد.
با تمام این مسایل، اصرار کاخ سفید و مقامات قطری و گفتگو و تاکید کرزی و اوباما، نشان می دهد که نمانیدگی طالبان در قطر، همچنان گشوده می ماند و شروط افغانستان معلوم نیست تاچه حدی در نظر گرفته و مراعات می شود تاحالا چند کار اساسی صورت گرفته است اول اینکه طالبان دفتر نمایندگی شان افتتاح شده و دیگر اینکه بیرق و لوحه طالبان برداشته شده و سوم اینکه دفتر قطر حیثیت نمایندگی شان را داشته و چهارم اینکه کابل و واشنگتن تاکید به ادامه گفتگو باطالبان را دارد با این تحولات آیا افغانستان متقاعد شده و شروط مورد نظر اش بصورت نسبی برآورده شده است و یا نه؟
اینها سوالاتی است که جواب اش کمی احتیاج به زمان دارد ولی با ید بصورت قطع گفت که کاخ سفید و کاخ ریاست جمهوری متعهد به ادامه گفتگو با طالبان می باشند.
محمد ناطقی